Bal
arıları, koloni adı verilen topluluklar halinde yaşayan sosyal
böceklerdir. Koloni hayatında yardımlaşma ve iş bölüşümü esas olup
kolonideki her bireyin kendine özgü görevleri vardır.
Kolonide
bireyler arası iletişim, bireyler tarafından vücut dışına salgılanan ve
diğer bireylere mesaj veren feromon adı verilen kimyasal maddeler
vasıtasıyla gerçekleşir. Bir arı kolonisinde ana arı, işçi arı ve erkek
arı olmak üzere üç farklı birey vardır. Ana arı ve işçi arılar dişi
bireyler olup döllü yumurtalardan gelişirlerken erkek arılar dölsüz
yumurtalardan gelişirler. Arı kolonilerinde kışın sadece dişi bireyler
mevcut olup erkek arılar ilkbaharda yeni sezonla birlikte görülürler.
B- Koloni Bireyleri ve Görevleri
- Ana Arı ve Görevleri

Ana
arı, genellikle kendisini çevreleyen, temizliği ve beslenmesiyle
ilgilenen bir grup işçi arı arasında görülür. Yaşamı süresince sadece
çiftleşme amacıyla ya da koloninin oğul vermesi durumunda kovan dışına
çıkar. Kendi kendine beslenemez. Beslenmesi, bakıcı işçi arıların ağzına
arı sütü vermeleri şeklinde olur. Tek görevi yumurtlamaktır. Ana arı
işçi arıya göre daha uzun ve daha az çentiği bulunan iğneye sahiptir. Bu
nedenle iğnesini batırıp çıkararak defalarca kullanabilir. Ana arı,
iğnesini rakip ana arılara karşı kullanır.
Ana
arı; ana arı hücresi, ana arı memesi veya ana arı yüksüğü denilen özel
bir göz içerisinde gelişir ve gelişme süresi 16 gündür. Hücreden
çıktıktan sonra ortalama 1 hafta içinde güneşli, sıcak ve rüzgarsız bir
günde ve öğleden sonra çiftleşme uçuşuna çıkarak havada erkek arılarla
çiftleşir. Değişik nedenlerden dolayı yeterli sayıda erkek arıyla
çiftleşemeyen ana arı daha sonraki günlerde 2-3 defa daha çiftleşme
uçuşuna çıkabilir. Çiftleşmesini tamamlayan ana arı kovanına döner ve
2-3 gün sonra yumurtlamaya başlar. Ana arı kovan içi ve kovan dışı
şartlara ve kalitesine bağlı olarak günde ortalama 1.500-2.500 adet
yumurta yumurtlayabilir.
Ana
arı salgıladığı feromonla işçi arıları etrafına çeker, kolonide birliği
ve düzeni sağlar. Feromon kokusunu algılayan işçi arılar kolonideki
işleri düzenle yürütürler. Aynı zamanda bu feromonlar işçi arıların
yumurtalıklarının gelişmesini ve kolonide yeni bir ana arı
yetiştirmelerini önler. Herhangi bir nedenle ana arısız kalan ve ana arı
yetiştirme olanağı bulunmayan bir kolonide işçi arılardan bazılarının
yumurtalıkları gelişerek yalancı ana arı meydana gelir. Yalancı ana
arılar sadece dölsüz yumurta yumurtlayabileceklerinden koloni zamanla
erkek arılarla dolar ve söner.
Ana
arıların ortalama yaşam süreleri 3-5 yıl olmakla beraber 7 yıla kadar
yaşayabilirler. Ancak artan yaş ile birlikte giderek daha az
yumurtlarlar ve daha fazla oranda dölsüz yumurta bırakırlar. Bu nedenle
teknik arıcılıkta genç, sağlıklı ve verimli ana arılarla çalışmak esas
olduğundan kolonilerin ana arıları her 1-2 yılda bir değiştirilmelidir.
- İşçi Arı ve Görevleri
İşçi
arılar, döllenmiş yumurtalardan meydana gelirler. Koloninin gücüne ve
mevsime bağlı olarak kolonideki işçi arı sayısı kış aylarında
10.000-20.000 arasında değişirken, ilkbaharda sayıları giderek artar ve
yaz aylarında 60.000-80.000 adet olabilir. Kolonilerin gücü, sahip
oldukları işçi arı varlığı ile belirlenir. Başta bal üretimi olmak üzere
diğer tüm arı ürünleri üretimi, ekonomik olarak ancak güçlü kolonilerle
yapılabilir. Güçlü bir koloni için, kolonide genç ve kaliteli bir ana
arının bulunması zorunludur.
Normal
koşullar altında yumurtlama hariç kolonideki bütün işler olağanüstü bir
işbirliği içinde işçi arılar tarafından yapılır. İşçi arıların
kolonideki başlıca görevleri; kovan temizliği, arı sütü ve balmumu
salgılama, petek örme, yavru bakımı, kovanın havalandırılması, ana
arının bakım ve beslenmesi, kovan bekçiliği, kovana nektar, polen,
propolis, su taşıma ve balın olgunlaşmasını sağlama gibi görevlerdir.
ömürleri
kısa olan işçi arılar, ağır bir çalışma temposu ve yıpranma nedeniyle
ilkbaharla sonbahar arasındaki dönemde 35-40 gün yaşarken, kışlayan işçi
arılar daha uzun süre yaşarlar. Kuluçka süresini tamamlayıp petek
gözünden çıkan işçi arıların görevi hemen başlar. Ancak farklı görevler
farklı yaşlarda yapılır. İşçi arının yaşı, görevin yerine getirilmesinde
belirleyici olan en önemli faktördür. Yaşa göre yapılan ve kovan içi
hizmet olarak adlandırılan bu görevler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
İşçi arı;
- 0-3 günlük yaşta; kendisini ve yavru gözlerini temizler ve yavrulu gözler üzerinde dolaşarak kuluçka sahasında gerekli sıcaklığın oluşmasını sağlar.
- 3-6 günlük yaşta; petek gözlerinden aldığı çiçek tozu ve bal ile hazırladığı karışımla yaşlı larvaları besler.
- 5-15 günlük yaşta; arı sütü salgılayarak genç larvaları besler.
- 12-18 günlük yaşta; balmumu üretip petek örer ayrıca kovan temizliğiyle de uğraşır.
- 18-20 günlük yaşta; kovan uçuş deliğinde ve uçuş tahtası üzerinde nöbet tutarak kovan bekçiliği yapar.
İlk
20 gününü kovan içinde, kovan içi hizmetlerle tamamlayan ve 21 günlük
olan işçi arılar artık kovan dışı hizmetler için hazırlardır.
ömürlerinin geri kalan kısmını kovan dışında ve arazide çalışarak kovana
nektar, polen, propolis ve su taşırlar. Kovan dışı görevleri yapan bu
arılara "tarlacı arılar" denir. Tarlacı arıların kovan dışı hizmetleri
aşağıda sıralanmıştır.
a) Polen Toplama
Arılar
beslenme ve özellikle yavru büyütmek için mutlaka polene ihtiyaç
duyarlar. Polen protein, yağ, vitamin ve mineral madde kaynağıdır. Polen
olmadan koloni kuluçka faaliyetini sürdüremez, işçi arılar arı sütü
salgılayamaz.
İşçi
arı, çiçekleri dolaştıktan sonra vücudu üzerindeki poleni orta
bacağındaki tüyler vasıtasıyla arka bacaklarında bulunan polen sepetine
aktararak kovana getirir ve petek gözüne bırakır. Kovan içi hizmeti
gören genç işçi arılar bu poleni göz içerisine çene ve başı ile
yerleştirir ve dili ile de nemlendirirler.
Bir
polen yükü olan iki polen kümesini yapabilmek için 50-100 çiçeğin
ziyaret edilmesi gerekir. Bir petek gözünün polenle dolması için 1500
yonca çiçeğinin ziyaret edilmesi lazımdır. Polen toplamak için günlük
uçuş sayısı ortalama 6-8 olmasına rağmen bu sayı 45'e kadar
çıkabilmektedir. İşçi arının arka bacağında taşıdığı bir polen kümesinin
ağırlığı 12-25 mg arasında değişmektedir. Koloniye polen getiren arı,
polen kaynağının yerini ve kovandan olan uzaklığını petek üzerinde "ARI
DANSI" denilen özel bir dans yaparak diğer arılara tarif eder.
b) Nektar Toplama
Arıların
bal yapmak üzere çiçeklerden topladıkları şekerli sıvıya nektar (bal
özü) denir. Arı, bir çiçekte nektar olup olmadığını diliyle belirler.
Ayrıca nektarın kokusunu da algılayarak nektar olup olmadığını anlar.
Arı, nektarı bulduğu anda hızla kursağına (bal midesi) çeker, kursağını
dolduruncaya kadar çiçekleri dolaşır. Arı, küçük çiçeklerden 1000-1500
çiçek ziyaret ederek kursağını doldururken bazen büyük çiçeklerden 100
ziyaretle kursağını doldurabilmektedir. Nektar taşıyan bir arının günlük
sefer sayısı ortalama 8-10'dur. Bu sayı 24'e kadar çıkabilmektedir.
Arının bir seferde taşıyabildiği nektar miktarı 30-50 mg'dır. Koloniye
nektar getiren arı polen toplamada olduğu gibi petek üzerinde dans
ederek nektar kaynağının yerini ve kovandan olan uzaklığını kendisini
izleyen diğer arılara tarif eder. Getirdiği nektardan bir miktar
kendisini izleyen arılara vererek taşıdığı nektarın şeker konsantrasyonu
(yoğunluğu) hakkında bilgi verir. Arılar şeker konsantrasyonu yüksek
olan nektarları tercih ederler.
Nektar
taşıyan arı, kovan içerisine girdiği zaman nektarı kovan içinde görevli
arı veya arılara aktarır, onlar da petek gözlerine yerleştirirler.
Nektarın bala dönüşümü için hem fiziksel hem de kimyasal değişime
ihtiyaç vardır. Fiziksel değişim su oranının azaltılması, kimyasal
değişim ise nektarda bulunan sakkarozun enzimlerle glikoz ve früktoza
indirgenmesidir.
c) Propolis Toplama
Propolis
toplayan arılar, propolis kaynağını çenesi ile ısırır, ön bacakları
yardımıyla koparır ve polen sepetine atarak kovana getirirler. Kovan
içerisinde diğer arılar propolisi çekerek küçük parçalar halinde alıp
istedikleri yerlere yapıştırırlar. Arılar propolisi, kovan çatlak ve
patlaklarının kapatılmasında, kovanın dezenfekte edilmesinde ve kovana
giren ve dışarı atılamayan herhangi bir canlının propolisle kapatılarak
kokuşmasının önlenmesinde kullanırlar.
d) Su Taşıma
Yaşayan
bütün organizmaların suya ihtiyaç duymaları gibi arılar da suya ihtiyaç
duyarlar. Arılar suyu, yavru büyütmede, kovan içini serinletmede ve
nemlendirmede kullanırlar. Suyu kovana taşıyan arılar, kovan içine
geldiklerinde getirdikleri suyu diğer arılara aktarırlar. Sadece bir
arıya aktarabileceği gibi 18 arıya kadar dağıttığı da görülmüştür. Su
kaynağının yeri, su taşıyan işçi arılarca nasanof feromonu ile
işaretlenip diğer arılar tarafından daha kolay bulunması sağlanır.
Su,
sıcak ve kurak havalarda polen ve nektar gibi depolanmaktadır. Su
depolama işi peteğin üst kısmına, bal mumu ile yapılan küçük bölmelere
olur. Su taşıyan arılar 1 günde ortalama olarak 50 sefer yaparlar.
Kovana taşınan su miktarı ortalama 25 mg olup 50 mg'a kadar çıkabilir.
Dolayısıyla bir arı bir günde 1250 mg su taşıyabilir. Böylece kovana 1
litre suyun taşınabilmesi için 800 arının gün boyunca su taşıması
gerekir.
- Erkek Arı ve Görevleri
Döllenmemiş
yumurtalardan gelişen erkek arılar koloninin iri ve tombul
bireyleridir. Çevre koşullarına ve koloninin gücüne bağlı olarak
kolonilerde Nisan-Mayıs aylarından itibaren erkek arıları görmek
mümkündür. En çok oğul mevsiminde görülen erkek arıların boyu, ana
arının boyu kadar uzun değildir, fakat işçi arılardan ve ana arıdan daha
geniş ve iridir. Erkek arılar çok kısa bir dile sahiptir. Bu nedenle
çiçeklerden nektar alamazlar ve iğneleri olmadığı için kendilerini de
koruyamazlar.
Kolonideki
erkek arı miktarı, sezona ve kolonideki koşullara bağlı olup oğul
mevsiminde 500-2.000 arasındadır. Koloniler, ilkbahar ve yaz başlarında
erkek arı yetiştirmeye başlarlar. Geç sonbaharda ve kış aylarında normal
koşullarda kolonilerde erkek arı bulunmaz. Son derece obur olan erkek
arıların başlıca görevi çiftleşme uçuşuna çıkan genç ana arılarla
çiftleşmektir. Erkek arı, genç ve çiftleşmemiş ana arıyı havada yakalar
ve onunla çiftleşir. Ana arıyla çiftleşen erkek arı çiftleşme organını
kaybeder ve ölür. Ortalama yaşam süresi 55-60 gündür.
İşçi
arılar, ergin erkek arıları koloniden atmak veya erkek arı yumurta ve
larvalarını tahrip etmek suretiyle kovandaki erkek arı sayısını
düzenlerler. Erkek arı yumurtalarının ancak % 50-56'sının ergin arı
olarak gelişmesine fırsat verilir.
Erkek
arılar, genellikle 5-7 günlük olunca uçarlar. Erkek arılarda en yoğun
uçuş aktivitesi günün en ılık saatleri olan saat 14-16 arasında olup
genellikle sıcaklık 18-20oC'in üzerine çıkmadıkça uçmazlar. Uçuş amacı;
çevreyi tanıma, dışkılama veya çiftleşme olabilir. Günde ortalama uçuş
sayısı 2-4 olup bu sayı 17'ye kadar çıkabilir. Uçuşa çıkmadıkları
zamanlarda kovanda ballı çerçeveler üzerinde dururlar ve beslenirler.
Yaz sonu veya sonbahar dönemlerinde işçi arılarca zorla kovandan dışarı
atılarak ölüme terk edilirler.
0 yorum:
Yorum Gönder